Grillen

Verbaast u zich nog wel eens? Prijs u gelukkig. In een tijd waarin we óf alles volkomen normaal moeten vinden óf met een verbitterd hoofdschudden nergens meer van opkijken, is een gezonde bevreemding namelijk een groot goed. Wanneer de wereld nog in staat is je bijwijlen een dreun in je maagstreek te verkopen, is dat een bewijs dat je er eigen gedachten en dromen op nahoudt. Wie zich nooit door de werkelijkheid laat verrassen, is geen mens, maar een automaat.

Een automaat kent vele verschijningsvormen. Soms is het een zelfschakelend voertuig, soms een wiskundig model, soms een koelkast met een overprijsd assortiment Coca-Cola, soms je collega Henry van sales & marketing met wie je beurtelings naar kantoor carpoolt. Wat vaststaat, is dat een automaat –mits op de juiste manierbeklemtoond– zich onder alle omstandigheden met de onverstoorbaarheid van een Griekse wijsgeer van zijn opgelegde werkzaamheden kwijt. Een onverwachte gebeurtenis kan hem wel breken, maar niet buigen. Hij heeft maar één taak, en die zal hij tot aan zijn laatste elektrische pulsslag volbrengen.

Zo niet de mens – althans, niet déze. Ik verbaas mij namelijk voortdurend. Over de prijs van een bolletje pistache-ijs, over de pijn in de wereld, over pepernoten in juli en over het feit dat we na 6000 jaar filosoferen klaarblijkelijk hebben geconcludeerd dat het voornaamste wat de mens van de machine onderscheidt bestaat uit onze bekwaamheid om uit zestien schimmige screenshots een stoplicht te herkennen.

Deze methode om automatisch gedrag op het web te voorkomen is niet alleen wonderlijk willekeurig, maar ook verrassend vernederend. Niets zet je zo plompverloren op je plaats als een browser die je stilzwijgend een nieuwe serie snorfietsen voorschotelt nadat je weer eens een zijspiegel voor een zwaailicht hebt aangezien.

Behalve betuttelend lijkt deze aanpak me ook nog eens tamelijk onfunctioneel. Want is het niet bij uitstek menselijk om jezelf in zo’n CAPTCHA te vergissen? Om te dubben of het systeem een spatbord dat net buiten het vakje valt nu wel of niet tot de auto rekent? Is het niet deze cartesiaanse aarzeling die ons wezen van het immer zelfverzekerde ChatGPT onderscheidt? Ik twijfel, dus ik besta?

In een tijd waarin artificial intelligence steeds vaker de boventoon voert, moeten we onszelf voortdurend blijven afvragen wat het betekent om mens te zijn. De waarheid is dat feilloosheid niet een van die dingen is. De verleiding is dan ook groot om alles waarin wij tekortschieten door kunstmatige onpartijdigheid aan te vullen. Zo heeft de regering van Albanië recent nog een virtuele minister van Aanbestedingen benoemd, die met haar onbevooroordeelde brein de hardnekkige corruptie in het land moet tegengaan. Het leidde tot grote verontwaardiging bij de oppositie: wie garandeert tenslotte dat de baas achter dit brein eveneens ongevoelig voor steekpenningen is?

Het idee om kunstmatige intelligentie de baas over ons te laten spelen, raakt bovendien aan een angst die al veel ouder is dan het begrip ”AI”. Honderd jaar terug, toen men de toekomst nog in glanzend staal en glimmend chroom zag uitgepoetst, voorspelden wetenschappers en sciencefictionschrijvers al hoe de voortschrijdende techniek de mens tot niet meer dan een bovenkamer op wieltjes zou maken. Als we naast ons huiswerk, onze maandagse was, ons stuurwiel en onze boodschappenlijstjes ook ons geweten aan machines uit handen geven, bezorgen we ons daarmee dan niet de ultieme vrijbrief om dom, lui en meedogenloos te zijn?

Toch is het juist deze angst die ons van de robot kan redden. Uiteindelijk geldt voor de technologie namelijk hetzelfde als voor alle andere grillen en gruwelen van deze tijd. Wat ons verbijstert, is ons nog niet meester geworden. Zolang wij ons erover verbazen, zijn we er niet door geknecht.

Deze tekst verscheen eerder in het RDMagazine van 11 oktober 2025